Giza gorputzaren antolaera

Gizakiaren eta gainerakoorganismo zelulanitzen zelula guztiak zigoto deritzon lehenengo zelulatik hasita osatzen dira. Hasieran, enbrioiaren zelula guztiak berdinak dira, geroago forma ezberdinak eta zeregin espezifikoak hartzen dituzte, espezializatu egiten dira. Prozesu horri zelulen bereizkuntza esaten zaio. Zeregin bera eta antzeko itxura duten zelulak taldekatu egiten dira organismo zelulanitzean, ehunak osatzeko.

Ehun motak

Epitelioak elkar ukitzen duten zelulen geruza batek edo batzuek osaturiko ehun babesleak dira. Epitelio batzuek guruinak osatzen dituzte. 

Muskulu-zuntz uzkurkorrez osaturiko ehun horrek muskuluak, mugimenduaz arduratzen diren organoak eratzen ditu.

Neurona deritzen  zelulek osatzen dute nerbio-ehuna. Neuronek estimuluak hauteman eta erantzun egiten diete estimuluoi, eta organismoaren jarduera kontrolatu ere egiten dute.

Honelako dira giza ehunak

JANARIEN PIRAMIDEA

2. GAIA ELIKADURA ETA DIGESTIOA

1. Elikadura eta janariak

Bizitzeko, janria behar dugu. Mota askotako janariek elikadura osatzen dute.

Bizitzan zehar ikasten dugu elikatzen.

Elikadura inguruan dauzkagun jakietatik aukeratzen ditugu eta gure dieta osatzen duten janariak artesa da.

Jakiek substantzia asko dituzte. Substantzia batzuk, elikagai esaten diegu. Elikagaiak hartzen ditugun janarietan dauden substantziak dira, eta bizi-funtzioak betetzeko behar ditugun materia eta energia ematen dizkigute.

Janarien sailkapena

2. Nutrizio eta elikagaiak

Organismoak janarien elikagaiak lotzeko, eraldatzeko eta bere egiturei eransteko darabilen oharkabeko prozesuari nutrizio esaten zaio.

Elikagaien funtzioak

· Funtzio energetikoa bizi-funtzioak garatzen eta gorputza berotzeko behar dugun energia ematen digute.

· Funtzio estrukturala edo plastikoa organismoa osatzen duten materialak ematen dizkigute.

· Funtzio erregulatzailea elikagai batzuen zeregina organismoan gertatzen diren erreakzio kimiko ugariak zuzentzea da.

Elikagaien sailkapena

· Karbohidratoak edo gluzidoak elikagai energatikoak dira. Karbohidrato sinpleenak azukreak dira; glukosa eta sakarosa, janariak gozatzeko erabiltzen dugun azukrearen osagai nagusia. Karbohidrato konplexuenak polisakarido edo azufre konplexu deritzenak dira, eta gure dietaren osagai ugariena da. Zerealen eta patataren fekularen almidona eta barazkien zuntza, polisakaridoak dira.

· Lipidoak mota ugari daude, eta hainbat zeregin betetzen dituzte. Lipido batzuek zelulen mintzaren egitura osatzen dute. Koipeak, energiak gordekinak dira. Ezkoak landareen hostoak eta beste gainazal batzuk iragazkaitz egiten dituzten lipidoak dira. Kolesterola, zelula-mintzen osagai izateaz gain, hormonen, behazunaren eta beste substantzia batzuen ekoizpenean hartzen du parte.

· Proteinak aminoazido esaten zaien molekula sinpleek osatutako molekulak dira.  Proteinek funtzio biologiko ia guztietan hartzen dute parte: oxigenoa biriketatik ehunetara eramaten dute; muskuluen uzkurdura reagiten dute; kolagenoaren, elastinaren eta beste zuntzen osagai dira.

· Bitaminak hamahiru bitemina mota ezagutzen ditugu, eta honako bi multzo hauetan banatzen dira: hidroolubleak, uretan disolbatzen direnak (B bitamina-konplexua eta C bitamina), eta liposolubleak, lipidotan disolbatzen direnak (A, D, E eta K).

· Mineralak elikagai esentzialak dira. Fosforoa, kaltzioa eta beste mineral batzuk estrukturalak dira, eta hezurren osaeran hartzen dute parte.

· Ura gorputzaren osagai nagusia da: pertsona helduen pisuaren %60 inguru, hain zuzen ere.

Elikagaien energia

Arnasan hartzen dugun airean dagoen eta zirkulazio-aparatuak zelula guztietara eramaten duen oxigeno aeta elikagaiak elkartzen direnean, elikagaiok duten energia askatu egiten da.

DIGESTIO-HODIAREN ANATOMIA

Ahoa: Espain mamitsuek inguratzen dute. Ahoaren goiko aldean, ahosabaian, bi alde bereizten dira: aurrealde Gomorra eta atzealde biguna. Ahosabaiak aho aeta sudur-hodiak banantzen ditu. Aho-gingil edo ubula esatem zaion irtenunea ahosabaiaren atzealdean dago. Hortz-haginek birrindu egiten dute janaria, eta mihi gihartsuak listuarekin nahasten ditu jakiak ahoan, elikadura-boloa osatzeko.

Hestegorria: Hestegorri edo esofagoa trakearen atzetik igarotzen den eta elikadura-boloa faringetik urdailera daraman hodia da, Hestegorriaren paretek janaria pastasen laguntzen duen mucus edo mukia jariatzen dute.

Urdaila: Janaria bertara sartzen denean dilatatu egiten den muskulu-zakua da. Urdailaren  paretetan dauden guruin ugariek urdail-urina -urin gastrikoa- sortzen dute. Hestegorria eta urdaila kardia izeneko irekiguneak lotzen ditu. Piloro esaten zaion eta urdaila eta heste meharra lotzen dituen zuloak hesterantz pasarazten du janaria.

Heste meharra: Heste-laiko esaten zaien kurbadurak dituen hodi luzea da. Heste meharraren paretetan, heste-urina jariatzen duten guruin asko daude. Barruko pareta izurtsuek tolestura edo luzakin ugari dituzte, heste-biloak, xurgapen-azalera handiagoa eratzeko. Heste meharrak hiru atal ditu: duodenoa, jeiunoa eta ileona.

Heste lodia: “U” itxura du. Honako hiru alde Hajek bereizten dira heste lodian: heste itsua, kolona eta ondestea. Ondestearen amaieran, uzkia dago. Heste itsuak apendize bermiformea deritzon poltsa txikitxoa du.

Alaia Patino, 3.D